WiOO w bibliotekach

Profile picture
Michał Rzeszutek

Środowisko wolnego i otwartego oprogramowania w ciągu 26 lat istnienia wypracowało szereg wysokiej jakości rozwiązań programistycznych. Aktualnie produkty ruchu FLOSS wpływają na wszystkie gałęzie sektora IT, a także wiele dziedzin życia. Rozpowszechnienie aplikacji open source obejmuje także obszar szeroko pojętej działalności bibliotekarskiej. Projekty WiOO stosowane są w każdej nowoczesnej instytucji zajmującej się zarządzaniem wiedzą. Użytkowane w bibliotekach oprogramowanie można zaklasyfikować do dwóch odrębnych zbiorów aplikacji zróżnicowanych pod względem przeznaczenia.

Pierwsza grupa uwzględnia popularne projekty WiOO eksploatowane przez ogół użytkowników niezwiązanych bezpośrednio z funkcjonowaniem tego typu instytucji. Głównymi przedsięwzięciami środowiska OSS są w tym przypadku otwarte systemy operacyjne Linux, BSD, OpenSolaris, przeglądarki internetowe, oprogramowanie serwerowe, aplikacje internetowe, pakiety biurowe, a także edytory graficzne. Drugą grupą są programy komputerowe stworzone lub dostosowane specjalnie do potrzeb bibliotek. Najważniejszym rodzajem oprogramowania są tu zintegrowane systemy biblioteczne, aplikacje umożliwiające budowę repozytoriów elektronicznych, systemy OPAC, programy indeksujące zawartość stron internetowych oraz dokumentów digitalnych, metawyszukiwarki, a także rozwiązania ułatwiające zarządzanie cytowaniami.

Oprogramowanie open source może służyć zarówno jako podstawowy element infrastruktury informatycznej biblioteki, jak i uzupełnienie użytkowanych dotychczas systemów. W większości przypadków funkcjonowanie instytucji opiera się na wykorzystaniu aplikacji własnościowych. Programy o otwartym kodzie źródłowym stanowią przeważnie element dopełniający eksploatowanego pakietu oprogramowania lub podstawę platformy serwerowej. Wdrożenie rozwiązań FLOSS nie zawsze jest działaniem zamierzonym. Wiele spośród użytkujących WiOO organizacji nie jest tego świadoma. Przykładem tego rodzaju sytuacji jest instalacja popularnej przeglądarki internetowej Mozilla Firefox. Elementem decydującym o wgraniu aplikacji jest najczęściej brak opłat związanych z zakupem licencji. Zagadnienia związane z rozwojem systemu oraz prawami eksploatacji nie są informacjami istotnymi z punktu widzenia użytkownika końcowego.

Projektem społeczności OSS cieszącym się największym zainteresowaniem wśród bibliotek jest system Linux. Podstawowym zastosowaniem platformy jest obsługa urządzeń serwerowych. Pakiet LAMP (Linux, Apache, MySQL, PHP, Perl) obsługuje zarówno witryny internetowe, jak i dedykowane systemy biblioteczne.

Dystrybucje Linuksa wykorzystywane są także jako podstawowy system operacyjny terminali klienckich. Zadaniem tej platformy jest umożliwienie dostępu do witryny biblioteki oraz systemu OPAC. Wraz z rosnącą popularnością wolnego i otwartego oprogramowania, rozwiązania klasy Linux coraz częściej traktowane są jako główny element pakietu aplikacji desktopowych. Brak kosztów związanych z zakupem licencji zachęca ponadto do instalacji tego rodzaju programów w komputerach przeznaczonych dla użytkowników bibliotek.

Grupą wolnoźródłowych aplikacji wykorzystywanych z powodzeniem zarówno w bibliotekach polskich, jak i w organizacjach rozproszonych po całym świecie są także systemy zarządzania treścią. Najchętniej wykorzystywanymi aplikacjami CMS (ang. Content Management System) są projekty Joomla!, Drupal oraz WordPress. Wysoki stopień implementacji otwartych rozwiązań webowych w Polsce potwierdza ilość instalacji systemu Jommla! w Wojewódzkich Bibliotekach Publicznych. Zróżnicowane wersje oprogramowania wdrożono w regionie małopolskim, opolskim, lubelskim, kujawsko-pomorskim, dolnośląskim, łódzkim, lubuskim oraz mazowieckim.

Otwarte systemy zarządzania treścią stanowią ponadto kluczowy element polskojęzycznych bibliotekarskich witryn internetowych. Zarówno pierwsza, jak i aktualna wersja popularnego serwisu EBIB oparta została na projekcie Joomla! Najpopularniejszą platformę CMS w Polsce wykorzystuje także studencki wortal Wersalik.pl. Przykładem implementacji silnika WordPress jest witryna Pulowerek.pl oraz społecznościowy blog Biblioteka 2.0. Drupal wykorzystywany jest jako postawa dla witryny Digitalizacja.pl, zajmującej się tematyką zbiorów cyfrowych. Znaczącym faktem jest także zastosowanie otwartych skryptów forów dyskusyjnych w dwóch najważniejszych tego typu przedsięwzięciach bibliotekarskich w Polsce. Najchętniej odwiedzane forum EBIB obsługuje open source`owy system PunBB. Serwis poświęcony bibliotekarzom cyfrowym, forum Biblioteka 2.0 bazuje ma skrypcie phpBB.

Najczęściej wykorzystywanym systemem CMS w Polsce, zarówno wśród indywidualnych użytkowników, jak i we wszelkiego rodzaju bibliotekach jest Joomla! Należący do grupy trzech najpopularniejszych platform zarządzania treścią Drupal, zajmuje pod względem liczby instalacji ostatnie miejsce. Wśród bibliotek amerykańskich panują odwrotne tendencje. System Drupal stanowi najchętniej wykorzystywane rozwiązane webowe, a także oprogramowanie posiadające największą liczbę aktywnych deweloperów. Szerokie możliwości frameworka umożliwiły dostosowanie aplikacji do indywidualnych potrzeb organizacji. Często wykorzystywanym rozszerzeniem jest moduł integrujący CMS Drupal z otwartym systemem OPAC (ang. Open Public Access Catalog) – SOPAC. Wysoki poziom implementacji platformy w bibliotekach, wpłynął na potrzebę powołania instytucji zajmującej się organizacją prac nad rozszerzaniem funkcjonalności systemu. Stanowisko organizatora rozwoju bibliotekarskich elementów aplikacji, przejął serwis Drupalib. Witryna instytucji umożliwia zapoznanie się z przykładami wdrożeń CMS Drupal w bibliotekach, komunikacją pomiędzy deweloperami, a także dostępem do katalogu aplikacji rozszerzających możliwości systemu.

Oprogramowaniem internetowym open source szeroko wykorzystywanym przez biblioteki są także systemy LMS. Najpopularniejszą platformą e-learningową użytkowaną w polskich bibliotekach jest Moodle. Program stosowany jest przeważnie jako uzupełnienie lub środek zastępczy dla zajęć z przysposobienia bibliotecznego. Przykładem tego rodzaju wdrożenia jest program prowadzony przez Bibliotekę Jagiellońską. Kurs zintegrowany z uczelnianym systemem e-nauczania Pegaz, umożliwia początkującym użytkownikom biblioteki uzyskanie niezbędnej wiedzy w wybranym przez siebie miejscu oraz czasie. Rozwiązanie to oprócz niesienia korzyści dla uczącego się odciąża także pracowników biblioteki.

Odrębnym około-bibliotekarskim przedsięwzięciem webowym, niezwiązanym bezpośrednio z systemami zarządzania treścią, jest serwis Bibliosfera. Witryna założona przez studentów bibliotekoznawstwa wykorzystuje otwartoźródłowy framework Django. Schemat napisany w wolnym języku programowania Python, zapewnia wysoką sprawność techniczną narzędzia oraz możliwość dowolnej modyfikacji i rozbudowy skryptu.

Środowisko FLOSS prócz uniwersalnych aplikacji pozwalających na budowę w pełni funkcjonalnej infrastruktury IT, udostępnia także szereg specjalistycznych rozwiązań dedykowanych bibliotekom. Najważniejszymi systemami tego rodzaju są zintegrowane systemy biblioteczne oraz platformy przeznaczone do przechowywania oraz prezentacji kolekcji cyfrowych. Pierwszym i najpopularniejszym produktem ruchu, należącym do grupy zintegrowanych systemów bibliotecznych, jest Koha.

Oprogramowanie rozpowszechniane na zasadach open source zostało stworzone w 1999 roku przez Katipo Communications Ltd. w Nowej Zelandii dla Horowhenua Library Trust. Obecnie system rozwijany jest przez ogólnoświatową społeczność oraz szereg wyspecjalizowanych organizacji komercyjnych. Koha użytkowana jest w ponad 900 bibliotekach na całym świecie, także w Polsce. Dystrybuowany na wolnej licencji GNU system dostępny jest w wielu wersjach językowych. Platforma przeznaczona jest dla małych oraz dużych bibliotek. Podstawowymi cechami programu jest wsparcie formatu MARC, przeglądarkowy interfejs użytkownika, moduł zarządzania wypożyczeniami, czytelnikami oraz czasopismami, moduł gromadzenia oraz planowania budżetu, obsługa klienta Z39.50, wsparcie dla bibliotek filialnych oraz oddziałów, wirtualne półki dla użytkowników, obsługa kanałów RSS, chmur tagowych oraz konfigurowalna wyszukiwarka zasobów. Oprogramowanie dostępne jest w postaci kodu źródłowego, gotowych pakietów dla wybranych dystrybucji Linuksa, wersji dla systemów Microsoft Windows oraz nieoficjalnych dystrybucji typu LiveCD.

Drugim pod względem popularności zintegrowanym systemem bibliotecznym WiOO jest Evergreen. Oprogramowanie to rozwijane początkowo przez Georgia Public Library Service dla konsorcjum Public Information Network for Electronic Services (PINES), zostało przekazane społeczności open source w 2006 roku. Platforma eksploatowana jest głównie przez biblioteki w Stanach Zjednoczonych oraz Kanadzie. Poza granicami nowego świata, system Evergreen użytkują m.in. biblioteki w Armenii, Nepalu oraz Zimbabwe. Oprogramowanie to posiada wsparcie zarówno organizacji komercyjnych, instytucji non-profit, jak i zorganizowanej wokół projektu społeczności. Priorytetem deweloperów jest zapewnienie stabilności, bezpieczeństwa, solidności, elastyczności oraz przyjazności oprogramowania wobec użytkownika. Program Evergreen posiada wszystkie cechy niezbędne dla zintegrowanego systemu bibliotecznego. Najważniejszymi elementami aplikacji są moduły wypożyczeń, katalogowania, raportów oraz statystyk, OPAC, wsparcie dla protokołów SRU (ang. Search/Retrieve via URL), Z39.50, a także SIP 2.0. Evergreen wykorzystuje serwery oparte na systemach Linux oraz bazę danych PostgreSQL. Bazujący na XULRunner klient dla personelu może zostać zainstalowany na maszynach wyposażonych w system Microsoft Windows, Mac OS lub Linux.

Trzecim systemem ILS (ang. Integrated Library System) środowiska WiOO jest NewGenLib. Oprogramowanie to rozwijane jest przez przedsiębiorstwo Verus Solutions Pvt Ltd. przy wsparciu merytorycznym ze strony indyjskiego instytutu Kesavan Institute of Information and Knowledge Management w Hyderabad. Pierwszą wersję NewGenLib wydano w marcu 2005 roku. W styczniu 2008 roku, dotychczasowy deweloper firma Verus Solutions, postanowiła uwolnić kod oprogramowania, obejmując go licencją GNU GPL. Platformę wykorzystuje ponad 2500 bibliotek z 58 krajów na całym świecie. NewGenLib dystrybuowany jest w dwóch wersjach: komercyjnej posiadającej wsparcie firmy Verus Solutions oraz wersji o otwartym kodzie źródłowym. W drugim przypadku organizacje wykorzystujące rozwiązania Versus Solutions mogą liczyć na pomoc społeczności skupionej wokół projektu. Oprogramowanie dedykowane jest zarówno bibliotekom akademickim, szkolnym, publicznym, instytucjom zorganizowanym w ramach działalności instytutów badawczych, bibliotekom kościelnym, jak i bibliotekom zakładowym. Podstawowe cechy oprogramowania NewGenLib to moduł gromadzenia, raportów, katalogowania, wypożyczeń, zarządzania wydawnictwami ciągłymi, moduł administracyjny oraz OPAC, wspierający społecznościowy projekt VuFind.

System pozwala ponadto na tworzenie instytucjonalnych repozytoriów Open Access, zgodnych z OAI-PMH. Platforma charakteryzuje się wielowarstwową strukturą oraz przeglądarkowym interfejsem. NewGenLib posiada także pełne wsparcie dla formatu MARC21 oraz rozwiązań opartych o technologię RFID. Serwery aplikacji wspierają zarówno protokoły SRU/W, jak i MODS 3.0. Oprogramowanie dostosowano do pracy w maszynach wyposażonych w system Microsoft Windows, jak i Linux.

Poza trzema wiodącymi projektami środowiska FLOSS, rozwijane są także inne platformy zarządzania procesami bibliotecznymi. W większości przypadków są to systemy dla małych lub średnich przedsiębiorstw. Najważniejsze przedsięwzięcia tego typu stanowią projekty Avanti MicroLCS, GNUTeca, OPALS, OpenBiblio, PhpMyBibli, a także PhpMyLibrary.

Wiele przedsięwzięć mających na celu stworzenie otwartego systemu bibliotecznego zostało porzuconych lub włączonych w ramy większych programów. Oprogramowaniem open source należącym do grupy zaniechanych platform bibliotecznych są aplikacje Athenaeum Light, Emilda, FireFly, Java Book Catologging System, Open Book, Open MarcoPolo, Python Simple Libary Circulation System, Pytheas oraz Seansoft Library Loan Management System. Najlepszym przykładem implementacji otwartych systemów bibliotecznych w Polsce jest Biblioteka Uniwersytetu Szczecińskiego. Instytucja wykorzystuje w pracy dostosowaną do specyfiki krajowej platformę Koha 2.2.4. Polska wersja oprogramowania charakteryzuje się wsparciem projektu NUKAT, Karo, obsługą formatu MARC21, rozbudowanym systemem raportów, księgą inwentarzową, modułem druku etykiet, KHW oraz wieloma usprawnieniami wydajności. Oprogramowanie Koha wykorzystywane jest także przez Bibliotekę Ośrodka Dokumentacji Krajowej Szkoły Administracji Publicznej w Warszawie, Bibliotekę Instytutu Jana Pawła II w Rzeszowie oraz Bibliotekę Centrum Studiów Niemieckich i Europejskich im. Willego Brandta we Wrocławiu.

Drugim systemem FLOSS stosowanym w Polskich organizacjach jest platforma OpenBiblio. Oprogramowanie to przeznaczone dla małych instytucji, zostało wdrożone przez Bibliotekę Centrum Edukacji Dorosłych w Toruniu, Gminną Bibliotekę Publiczną w Milejewie, Fundację Edukacji Społecznej EKOS ze Swarzędza oraz Bibliotekę Polską w Aberdenn (Wielka Brytania).

Otwarte zintegrowane systemy biblioteczne rozwijające się od końca lat 90-tych XX wieku, nie stanowiły początkowo konkurencji dla rozwiązań własnościowych. Zainteresowanie platformami open source wzrosło wraz z pierwszym profesjonalnym wdrożeniem tego rodzaju oprogramowania w Nelsonville Public Library w 2002 roku. Jednakże dopiero rok 2008 uznaje się za okres prawdziwego rozwoju programów ILS o otwartym kodzie źródłowym.

Aktualnie zintegrowane systemy biblioteczne WiOO stanowią realne zagrożenie dla platform własnościowych. Podstawowe projekty środowiska wspierane są przez szereg przedsiębiorstw świadczących usługi na zasadach komercyjnych. Głównymi przedstawicielami organizacji budujących swą pozycję w oparciu o otwarte systemy ILS są firmy Equinox, ByWater, LibLime, Pioneer Koha oraz konsorcjum PTFS.

Korzystne cechy techniczne oprogramowania open source, jak wieloplatformowość, wielojęzyczność, dostosowanie do funkcjonowania w otwartych systemach operacyjnych, modularna struktura, skalowalność, wparcie technologii Web 2.0, a także wyższe bezpieczeństwo użytkowania, to tylko niektóre czytniki mające decydujący wpływ na wybór tego rodzaju programów przez biblioteki. Podstawowym czynnikiem skłaniającym biblioteki do migracji jest możliwość uzyskania oszczędności. Koszt wdrożenia systemu Koha, uwzględniając wsparcie komercyjne oraz zlecenie prac programistycznych mających na celu budowę dodatkowych modłów jest o połowę niższy niż w przypadku instalacji rozwiązania własnościowego o porównywalnej funkcjonalności.

Pomimo zalet WiOO, uwzględniających możliwość integracji z użytkowanym w bibliotece oprogramowaniem, a także uniezależnieniem się od producenta aplikacji, otwarte systemy ILS nadal budzą obawy. Podstawową kwestią jest w tym przypadku koszt implementacji programu, szkolenie pracowników oraz utrzymanie i aktualizacja infrastruktury informatycznej. Wątpliwości dotyczą także trudności z zapewnieniem odpowiedniej klasy wsparcia technicznego. Obawy polskich instytucji potwierdza brak na terenie kraju przedsiębiorstw oferujących pomoc we wdrożeniu tego typu oprogramowania. Aktualnie większość organizacji pragnących stosować rozwiązania FLOSS jako podstawowy system biblioteczny, zmuszona jest do posiadania odpowiednio wykwalifikowanej kadry informatyków.

Oprogramowaniem open source cechującym się rozbudowaną strukturą oraz popularnością zbliżoną do zintegrowanych systemów bibliotecznych są platformy umożliwiające organizację kolekcji cyfrowych. Implementacja tego typu rozwiązań, podobnie jak w przypadku programów klasy ILS, wymaga od instytucji posiadania należycie przygotowanego zaplecza IT. Organizacje pozbawione możliwości utrzymania własnego zespołu informatyków mogą skorzystać z pomocy technicznej oferowanej na zasadach komercyjnych. Aktywnie rozwijanymi projektami środowiska FLOSS, skupiającymi wokół siebie największą liczbę aktywnych deweloperów są programy Dspace, Fedora Commons, Eprints, CDSware oraz Greenstone.

Prace nad rozbudową najpopularniejszych aplikacji środowiska, wspierane są przez różnego rodzaju instytucje pomocnicze. Rozwój systemu Dspace dotowany jest przez przedsiębiorstwo Hewlett-Packard oraz wiele organizacji działających w ramach programu partnerskiego. Platforma Greenstone opracowywana jest przy współpracy z Uniwersytetem w Waikato, UNESCO oraz organizacją Human Info NGO. Działania zmierzające do rozszerzania możliwości programu Fedora wspomagane są przez Uniwersytet w Virginii oraz Uniwersytet Cornella. Rozwój oprogramowania Eprints koordynowany jest przez Uniwersytet w Southampton. CDSware należy do sztandarowych projektów programistycznych Europejskiej Organizacji Badań Jądrowych CERN.

Najpopularniejszą aplikacją WiOO służącą do budowy bibliotek cyfrowych jest stworzona przez Massachusetts Institute of Technology platforma Dspace. Dogodnym źródłem informacji o wykorzystaniu oprogramowania jest witryna internetowa programu. Zgodnie z danymi zawartymi w prowadzonym w ramach serwisu rejestrze, system użytkowany jest aktualnie przez 1050 różnego typu organizacji z całego świata. Przykładem zastosowania projektu Dspace na gruncie krajowym jest Repozytorium Politechniki Łódzkiej CYRENA!, Repozytorium ECNIS oraz Repozytorium Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.

Doniosłym wydarzeniem w sferze repozytoriów cyfrowych było wdrożenie systemu Dspace w najważniejszym projekcie środowiska bibliotekarskiego, serwisie E-LIS. Użytkowana, dotychczas otwarta platforma Eprints ustąpiła w 2011 roku lepiej przygotowanemu projektowi. Platforma Dspace poza otwartym kodem źródłowym oraz wsparciem szerokiego grona instytucji, oferuje także wysokiej klasy rozwiązania techniczne. Istotną cechą systemu jest możliwość funkcjonowania w dedykowanej programowi chmurze obliczeniowej DuraCloud. Modularne oprogramowanie wspiera także oparte na strukturze HTML /CSS szablony graficznego interfejsu użytkownika.

Zespół otwartoźródłowych programów dla bibliotek poza największymi projektami środowiska uwzględnia także szereg mniejszych, aczkolwiek równie ważnych aplikacji. Przedsięwzięciami o szczególnym znaczeniu są przede wszystkim rozwiązania służące publikacji czasopism OpenAccess, OJS, ePubTk, DpubS, społecznościowe systemy OPAC, VuFind, SOPAC, Blacklight, dbWiz oraz platformy umożliwiające organizowanie wirtualnych wystaw Omeka i Cellex.

Całościowe omówienie zespołu aplikacji open source dla bibliotek w jednym artykule jest niemożliwe. Istnieje jednak wiele organizacji zajmujących się informowaniem, a także wspieraniem tego rodzaju oprogramowania. Serwisami dedykowanymi programom o otwartym kodzie źródłowym w zastosowaniach bibliotekarskich są przede wszystkim anglojęzyczne witryny oss4lib, foss4lib oraz code4lib. Źródłem informacji o projektach OS dla bibliotek są również uniwersalne repozytoria SourceForge.net, Freshmeat, a także serwis Alternativeto.

Pomoc w zakresie wdrażania rozwiązań OSS oferują ponadto organizacje non-profit oraz instytucje naukowe. Działaniami tego typu zajmują się takie podmioty jak OCLC (ang. Online Computer Library Center), eIFL, The Asian Communication Resource Center (ACRC), American Library Association (ALA), CERN, UNESCO, Open Society Foundation oraz Qualipso.

Cechą wolnego i otwartego oprogramowania, niezwykle ważną w przypadku zastosowań bibliotekarskich jest wsparcie wolnych formatów oraz łączące się z tym ruchem idee. Według przedstawicieli tej dyscypliny, środowisko WiOO stanowi bliźniaczy projekt dla przedsięwzięć związanych z otwartym dostępem do wiedzy. Zasady uwidocznione w programach typu OpenAccess dokładnie odpowiadają prawom regulującym funkcjonowanie FLOSS. Wyraźna jest także ścisła współpraca pomiędzy OSS, a ruchem OER (ang. Open Education Resources).

Przykładem tego rodzaju kooperacji jest wolna encyklopedia Wikipedia, a także projekty mające na celu budowę otwartych platform e-learningowych. Ponadto wszystkie popularne systemy repozytoriów cyfrowych open source uwzględniają wsparcie dla protokołu OAI-PMH. Zastosowanie otwartego schematu pobierania metadanych, umożliwia automatyczne włączenie do katalogu OpenDOAR treści zawartych w serwisach wykorzystujących oprogramowanie OS. Charakteryzująca działalność bibliotekarską norma otwartego dzielenia się wiedzą, ochrona praw autorskich oraz dogmat nakazujący usuwanie barier w dostępie do wiedzy, cechują środowisko wolnego i otwartego oprogramowania od początków jego istnienia.

Przedstawione w artykule zastosowania aplikacji open source świadczą o wysokich możliwościach tego rodzaju rozwiązań. Wbrew powszechnie panującym przeświadczeniom o problematycznej jakości FLOSS oraz problemach związanych z implementacją otwartego oprogramowania, systemy WiOO stosowane są parataktycznie w każdej skomputeryzowanej organizacji zarządzającej wiedzą. Pomimo, że czołowe projekty środowiska należą do grupy programów „out of box”, wdrożenie otwartej architektury informatycznej wymaga od instytucji zapewnienia odpowiednio przygotowanego zaplecza IT. Organizacje nieposiadające dostatecznie wykwalifikowanej kadry informatycznej mogą w przypadku złożonych procesów migracji skorzystać z pomocy technicznej oferowanej na zasadach komercyjnych. Często spotykanym rozwiązaniem jest także tworzenie konsorcjów instytucji wykorzystujących dany program. Współpraca miedzy organizacjami umożliwia szybsze wykrywanie i usuwanie błędów, niższe koszty rozwoju aplikacji oraz wzajemną pomoc w szkoleniu użytkowników.

Wdrożenie otwartych rozwiązań programistycznych przynosi bibliotekom wiele korzyści. Do najważniejszych zalet OSS należy zaliczyć wysokie możliwości modyfikacji oraz kontroli funkcjonowania systemu, uniezależnienie się od producenta oprogramowania, pomoc społeczności skupionej wokół projektu, oszczędności związane z brakiem opłat za zakup licencji oraz dostosowanie aplikacji do potrzeb instytucji, możliwość integracji z użytkowaną architekturą informatyczną, a także wysoki poziom techniczny aplikacji uwzględniający pełną implementację otwartych standardów oraz formatów danych.

Problematyczną kwestią pozostaje jakość oraz dostępność usług informatycznych oferowanych na zasadach komercyjnych przez polskie firmy. Brak wystarczającej ilości przedsiębiorstw zajmujących się wdrażaniem rozwiązań open source, skutecznie ogranicza rozwój środowiska FLOSS na rynku krajowym. Możliwości związane z dewelopingiem otwartoźródłowych systemów komputerowych oraz mnogość modeli biznesowych opierających się na wykorzystaniu idei OS pozwala sądzić, że niekorzystna sytuacja ulegnie w przyszłości poprawie.